Właśnie minęła rowerowa wiosna w stanie koronawirusa a skoro mamy za sobą wysyp kwiatów, to według Marii Konopnickiej powinny być też widoczne całe chmary

jaskółek - przedstawicielek rodziny wróblowatych.

Jeszcze kilkanaście lat temu będące pod ochroną były u nas liczne, tak jak teraz szpaki i kosy, a gdzie są teraz? Czy jaskółki i inne drobne, dziko żyjące ptaki są potrzebne, czy zbędne w intensywnie wspomaganym rolnictwie? Czy nadal chronią ludzi i zwierzęta przed dokuczliwymi owadami roznoszącymi wiele chorób, czy same są ich nosicielami?

Według Nowej Encyklopedii Powszechnej PWN (1995 r.) nasza bohaterka, jaskółka dymówka (są jeszcze oknówki i brzegówki) to niewielki (ok. 20 cm) ptak o długich, ostro zakończonych skrzydłach i zwykle widlasto wyciętym ogonie, o barwie granatowo – czarno – białej i rdzawej gardzieli. Owadożerna jaskółka szybko lata, gniazda wewnątrz budynków buduje z błota i szczątków roślin zlepionych śliną.

Z innych źródeł dowiadujemy się, że przywędrowała ze stepów, gdzie podążała za stadami zwierząt, żywiąc się owadami. W cywilizacji osadniczej występuje w Polsce od wiosny do końca lata; środowiskowo szuka obecności człowieka. Najłatwiej obserwować ją w locie nad łąkami i wodami, gdzie chwyta owady. Odpoczywa na napowietrznych przewodach.

Modernizacja rolnictwa i zmiany kulturowe na wsi spowodowały zanik ich siedlisk w małych gospodarstwach z czynnymi obiektami: chlewem, stajnią, oborą. Tam były bezpieczne i miały pod dostatkiem pokarmu aby odchować 2 – 3 lęgi w sezonie.

W naszym mieście takich siedlisk nie ma od końca XX wieku ale dobre miejsca polowań na owady jaskółki mają zaraz za centrum, w Parku Misztalec czy w dolinie rzeki Białki. Stamtąd można pojechać rowerem do ich dawnych miejsc gniazdowania w okolicznych wioskach, kiedyś znanych z prawdziwie gospodarskiego życia.

Wtedy, w obejściach i na pastwiskach, można było spotkać konie, krowy, tuczniki, kury, kaczki, gęsi. W gwarze tego inwentarza świadczącego o zamożności gospodarzy można było zobaczyć codzienną pracę rolnika. Od zawsze były też tam pożyteczne jaskółki, wyłapujące natrętne muchy i komary. Były kałuże na podwórkach i drogach, były śródpolne zagajniki i oczka wodne.

Dziś na scalonych polach dominują jednolite uprawy ze wspomaganiem sztucznymi nawozami i środkami ochrony, zwierzęta gospodarskie zamknięte są w dużych obiektach kubaturowych a podwórka wyłożone kostką brukową.

Niestety, w takich warunkach w czasie poszukiwań w środowisku wsi spokojnej jaskółek nie spotykamy. Za to nad Janowskim Rynkiem Starego Miasta, gdy w dni świąteczne i wieczorem nie hałasuje przebiegająca środkiem DK 74, często można usłyszeć i zaobserwować bardzo podobne do jaskółek miejskie jerzyki.

Co zrobić by w poszukiwaniu jaskółki nie ograniczyć się tylko do sięgania do literatury, wspomnień seniorów czy wyjaśnień przyrodników? By jaskółka nie ostała się tylko w znanych przysłowiach: „Gdy jaskółka lot swój zniża, deszcz się zbliża”, „Pierwsza jaskółka wiosny nie czyni”.

Warto podjąć takie działania jakie prowadzi w Radiu Lublin Pani redaktor Magdalena Lipiec – Jaremek w audycji „Leśne wędrowanie”. Tam niedawno o mało znanym fakcie zaniku jaskółek mówił leśnik z Tomaszowa Lubelskiego. Otóż Pan leśnik otrzymał zapytanie rolnika dlaczego jaskółki wiosną w oborze objęły puste gniazdo i zaraz się z niego wyprowadziły? Sprawa się wyjaśniła, bo powodem wyprowadzki okazał się brak tradycyjnych krów (które zostały sprzedane) i obornika przyciągającego muchy. W pustej oborze rolnik zamierzał urządzić pomieszczenie agroturystyczne i to z jaskółkami, co się nie powiodło.

A więc, gdy minie epidemia porozmawiajmy o jaskółkach oraz innych ptakach na spotkaniach rolników, leśników, turystów i lokalnych przyrodników. Natomiast w czasie wypraw rowerowych wypatrujmy drobnych ptaszków, wdzięcznych słuchaczy kazań św. Franciszka ….

Antoni Sydor

Wygląda na to że z epidemii wyleczyli się nawet dziennikarze. My też już działamy i niedługo zaproszę na spotkanie. Z nowości: są już znaczki do legitymacji na obecny rok. Po za tym zapraszam (na razie indywidualnie) na wystawę do Biłgoraja.

Przypominam o konkursie ogłoszonym na ostatnim przed przerwą spotkaniu. Chodzi o wystawę zdjęć z dawnego (sprzed 5-10-50-100 lat) Janowa. Szukajcie zdjęć i niedługo na reaktywację spotkań przynieście. Zdjęcia będą zwrócone właścicielom a dodatkowo każdy dostanie 3 poprawione zdjęcia i pokolorowane. Zapraszam!

Witam serdecznie, zapraszam wszystkich do Muzeum Regionalnego na Wystawę z okazji 380 rocznicy założenia miasta. Spotykamy się pod Tadziem w środę 18 marca o godzinie 9.20.

"Pod Tadziem"  - w Parku przy pomniku Tadeusza Kościuszki. ZAPRASZAM

9 Marzec 2020r.   Członkowie KT PTTK ZJ na wystawie „Żołnierze AK i WiN na Podlasiu” - w LO Janów Lubelski - 2020 r.

W mokre (przelotne fale mżawki), marcowe popołudnie (06.03.2020 r.) Członkowie Koła Terenowego PTTK „Ziemia Janowska” zwiedzili wystawę „Żołnierze AK i WiN na Podlasiu” w Liceum Ogólnokształcącym im. Bohaterów Porytowego Wzgórza w Janowie Lubelskim.
Ciekawa wystawa autorstwa absolwenta LO Leszka Albiniaka, zaprezentowana została w przestronnej Auli Nowego Bloku Dydaktycznego. Tam obejrzano krótki film, fotogramy z opisami na stelażach i zgromadzoną dokumentację w segregatorach. W ten sposób Autor pokazał powojenne czasy na bliskim nam Podlasiu.
Warto zapoznać się z zaproszeniem zamieszczonym na stronie internetowej LO: „Żołnierze AK i WiN na Podlasiu – Janów Lubelski, 1–7.03.2020 r.” oraz relacją z otwarcia dostępną na stronie internetowej Starostwa Powiatowego w Janowie Lubelskim: „Żołnierze AK i WiN na Podlasiu – wystawa Leszka Albiniaka”.
W czasie pobytu w LO rozmawiano też o kultywowaniu pamięci Patrona Szkoły – „Bohaterach Porytowego Wzgórza” i planowanych w tym zakresie działaniach.

Antoni Sydor – Przewodnik Turystyczny, KT PTTK „Ziemia Janowska”

W podmuchach śnieżnej zawiei trwającego od 2 dni huraganu Ciara (zwanego też orkanem Sabina), w środę 12.02.2020 r. delegacja Klubu Aktywnych Ruchowo „Rekreo – Styl” i Koła Terenowego PTTK „Ziemia Janowska” pojechała 2 – ma samochodami do sąsiedniego Biłgoraja. Pojechano po odbiór nagrody za zdobyte VI miejsce (na 10 drużyn) w V „Senioriadzie” – 2020 r. w OSiR Biłgoraj.
Pojechano przez Dzwolę (tu ma być jedna z 5 planowanych obwodnic na DK Nr 74) i Frampol oraz znane w Janowie Nadrzecze i Gromadę. W granicach Biłgoraja wstąpiono nad kameralny i gustownie urządzony Zalew Bojary.
Odbioru nagrody (sprzęt do ćwiczeń PILATES) dokonano w dobrze zaopatrzonym sklepie sportowym - blisko modernizowanego teraz Rynku.
Później odwiedzono pięknej urody nową cerkiew prawosławną p. w. św. Jerzego, gdzie z ust duchownego - gospodarza wysłuchano przesłania o prawosławiu i historię budowy. Porozmawiano też o dawnych i aktualnych związkach prawosławia z naszym Janowem.
Na dłużej zatrzymano się w przestronnym Muzeum Ziemi Biłgorajskiej. Tam uczestniczono w interesujących pogadankach (sala wykładowa) i obejrzano wystawy: „Nasze Biłgorajskie”, „Historia i rowery kołem się toczą”, „Ku chwale Ojczyzny i sławie oręża”, „Historia jednego eksponatu. Sztandar 73 Pułku Piechoty”, „Wrześniowe militaria - ze zbiorów Muzeum Ziemi Biłgorajskiej”. Porozmawiano o częstej wzajemności określeń „Biłgorajski” – „Janowski”, n.p.: „Gościniec”, „Piróg”, „Równina – Lasy”, „Konik”, „Suka” – które zbliżają nasze społeczności. Z zainteresowaniem wysłuchano o działaniach wojennych Września 1939 r. – znanych dotychczas z perspektywy Janowa. Obejrzano też nowe eksponaty archeologiczne (2019 r.), odkryte w wyniku własnych badań. Tu również wywiązała się dyskusja o wykopaliskach w Biłgoraju, Zamchu, Sąsiadce (Sutjesk), Olszance, Turobinie i Goraju ale też w naszych Pikulach i Batorzu.
Po zaopatrzeniu się w lokalne mapki w muzealnej IT udano się na posiłek w pobliskim barze - wartym polecenia.
Droga powrotna przebiegła Równiną Biłgorajską przez Korytków Duży, Andrzejówkę, Bukową oraz nasze Ujście, Kiszki i Momoty Górne. Jadąc przez puste i ciche teraz tereny, w szkwałach zacinającego śniegu z deszczem i przemiennych, słonecznych rozświetleniach wspominano niedawne jeszcze czasy. Wtedy okolica była gwarna: rolnicy pracowali w polu i w lesie a wszędzie widać i słychać było liczne zwierzęta domowe. Wspominano również czasy dawniejsze, gdy pobliska rzeka Bukowa była kordonem pomiędzy Zaborem Rosyjskim i Zaborem Austriackim.
Wstąpiono też do Momot Górnych, miejsca zwycięskiej potyczki Powstania Styczniowego w grudniową noc 1863 r. (opis w Internet Janów Lubelski: „150. rocznica Powstania Styczniowego – zaskoczenie i riposta: potyczki w Hucie Krzeszowskiej i Momotach.”).
Stamtąd, z zamiarem kolejnych powrotów, przez Lasy Janowskie pojechano do naszego Janowa.
Antoni Sydor – KAR „Rekreo – Styl”, Przewodnik Turystyczny – KT PTTK „Ziemia Janowska”
Foto: Internet

Mglistym i mroźnym porankiem w czwartek 19.12.2019 r. z Dworca Autobusowego na Janowskim Rynku rozpoczęła się wyprawa z Koła Terenowego PTTK „Ziemia Janowska” do Muzeum Zamojskiego w Zamościu. Pojechano na zakończenie rocznicowej wystawy „Ordynacja Zamojska 1589 – 1944. Organizacja – Dzieje – Likwidacja”.

Wyjazd nazwano wyprawą, bowiem komunikacja międzymiastowa funkcjonuje do / z sąsiedniego Biłgoraja tylko w dni nauki szkolnej i to z utrudnieniami skutecznie zniechęcającymi do korzystania z komunikacji zbiorowej.

Już w czasie podróży ukazało się słońce, przydając urody mijanym miasteczkom rozłożonym w dolinach i na łagodnych wzgórzach Roztocza. W Zamościu przejście z Przystanku Bus (na ul. Akademickiej) do Rynku Wielkiego zajmuje zazwyczaj kilka minut i zawsze jest praktyczną lekcją historii renesansowego miasta. W dniu przyjazdu zwrócono uwagę na posezonową ciszę i spokój na zabytkowych uliczkach. Natomiast rozświetlony słońcem Rynek ożywiał radosny gwar młodzieży jeżdżącej na łyżwach po sztucznym lodowisku ustawionym przy schodach wyniosłego Ratusza.

W samym Muzeum na ul. Ormiańskiej w Rynku Wielkim, po bogato wyposażonych w eksponaty wnętrzach oprowadzał kurator wystawy dr Jacek Feduszka, prezentując historię rodu Zamoyskich oraz Ordynacji - założonej w 1589 r. a zlikwidowanej w 1944 r. Słuchając interesującego wykładu, w kolejnych komnatach można było oglądać portrety założyciela i jego rodziny, dokumenty, historyczne fotografie i mapy.

Otóż założycielem Ordynacji Zamojskiej był hetman i kanclerz wielki koronny Jan Sariusz Zamoyski (1542 – 1605 r.), herbu Jelita. Urodzony w rodzinie szlacheckiej w Skokówce, zdobył wykształcenie w kraju (Krasnystaw) i za granicą (Paryż, Strassburg, Padwa). Pozwoliło mu to na obejmowanie wysokich i dochodowych stanowisk publicznych. Szybko gromadzony majątek i zaszczyty oraz znajomość europejskiej gospodarki skłoniły go do podjęcia decyzji o założeniu Ordynacji.

Ordynacje były nowymi w Polsce formami gospodarki tworzonymi na wzór Europejski, gdzie istniały od późnego średniowiecza. Miały niepodzielny majątek, dziedziczony przez najstarszego, męskiego potomka z rodu. Powstawały przez wyłączenie określonego obszaru ziemskiego spod ogólnych przepisów prawa i nadanie mu specjalnego statutu przez Sejm. Ordynacja miała kosztowny obowiązek utrzymania proporcjonalnej do majątku siły zbrojnej, używanej do obrony kraju i podkreślania pozycji Ordynata. Po zmianach stosunków społecznych ich kres w Europie nastąpił na początku XXI wieku.

Założyciel Ordynacji Zamojskiej, J.S. Zamoyski sprawnie powiększał majątek, budował miasta i kościoły, tworzył instytucje prawa i nauki. W chwili jego śmierci do Ordynacji należało 149 wsi i 6 miast a łączna powierzchnia dóbr wynosiła 3 830 km2 (383 tys. ha). Natomiast jego majątek prywatny i dożywotnie starostwa (królewszczyzny) w Koronie, Inflantach i na Podolu obejmował 816 wsi i 23 miasta z powierzchnią dóbr 17 500 km2.

Ordynacja kierowana przez jego następców funkcjonowała w zmiennych losach: były nabytki i zamiany dóbr ale też poważne uszczuplenia terytorium. W połowie XIX w. do Ordynacji należały miasta (już bez Zamościa): Goraj, Szczebrzeszyn, Tomaszów, Kraśnik, Tarnogród, Janów, Krzeszów, Józefów, Turobin. Dla rozwoju gospodarki budowano drogi, porty rzeczne, manufaktury i fabryki, oczynszowano chłopów (w 1844 r. już 90%). Po uwłaszczeniu chłopów w 1864 r. powierzchnia uległa zmniejszeniu o ponad połowę a po regulacji serwitutów (1870 – 1890 r.) o prawie 3 tys. ha. Po odzyskaniu Niepodległości powierzchnia wynosiła ok. 190 tys. ha (w tym ok. 140 tys. ha lasów) ale na ostateczną regulację serwitutów w 1933 r. przeznaczono ok. 80 tys. ha a na spłatę zadłużenia ponad 30 tys. ha. Ta sytuacja wskazywała na niedostosowanie tej formy gospodarki do realiów społecznych i zapowiedź jej kresu. Określiła to Ustawa z 13 lipca 1939 r. o znoszeniu Ordynacji, ale wybuch II wojny światowej uniemożliwił wprowadzenie tych postanowień. Na terenach zajętych przez Związek Radziecki wszystkie Ordynacje zostały upaństwowione a na zajętych przez Rzeszę Niemiecką poddano je nadzorowi okupanta. Pod koniec II wojny światowej Ordynacja Zamojska była przedsiębiorstwem ziemskim, gospodarującym na powierzchni ok. 60 tys. ha, w tym ok.55 tys. ha lasów. Ostatecznie Ordynacja Zamojska została zniesiona na mocy Dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r. o Reformie Rolnej. Z tej pozostałej cząstki niegdysiejszego latyfundium ok. 3 tys. ha ziemi przeznaczono dla ok. 1,2 tys. rodzin a resztę (ok. 2 tys. ha) na założenie PGR. Lasy Ordynacji upaństwowiono na mocy Dekretu PKWN z dnia 12 grudnia 1944 r. o Nacjonalizacji Lasów.

W podsumowaniu rozmawiano o założonym w 1640 r. kolejnym mieście Ordynacji - Białej (później naszym Janowie) i o kluczu Godziszowskim.

Warto zwrócić uwagę, że nakłady pracy w Ordynacji nadal przynoszą efekty w gospodarce, środowisku i kulturze. Na majątku byłej Ordynacji funkcjonują Parki Narodowe, Rezerwaty, Parki Krajobrazowe, PGL Lasy Państwowe, Muzea, zabytki kultury, pomniki przyrody oraz poparcelacyjne gospodarstwa rolne. Znaki i nazwy Ordynacji używane są dla podkreślenia tożsamości, jakości i tradycji.

Warto podkreślić, że po latach historia zatoczyła koło. Otóż w trwającej transformacji powstały możliwości zwrotu utraconych w powojennej nacjonalizacji majątków, z czego korzystają również spadkobiercy Zamoyskich.

O zmierzchu, w powrotnej podróży ciepłym i wygodnym busem, obserwowano te materialne i niematerialne pozostałości po Ordynacji w Zamościu, Klemensowie, Szczebrzeszynie, Zwierzyńcu i w naszym Janowie.

P.s.

Część informacji dotyczących Ordynacji Zamojskiej przedstawiono na podstawie pracy magisterskiej Autora: „Charakterystyka ustrojowo – społeczna miast Ordynacji Zamojskiej do końca epoki rozbiorowej” napisanej w 1990 roku w Zakładzie Historii Państwa i Prawa UMCS w Lublinie oraz innych źródeł i literatury.

Antoni Sydor – Przewodnik Turystyczny, KT PTTK „Ziemia Janowska”

Foto: Muzeum Zamojskie (plakat), OSiR Zamość, Jarosław Lalik, Jakub Sydor, Powiat Janowski (herb Powiatu Janowskiego z herbem Zamoyskich - Jelita), internet